国内新闻--黑龙江频道--人民网

Европа | |
![]() | |
Территори | 10,2[1] млн км2 |
Пур?нан хал?х | 746,419 млн (2018) ?ын |
Йышл?х | 72,9 ?ын/км2 |
Пур?накансен яч?сем | европейсем |
Ч?лхесем | Европа ч?лхисем |
В?х?т т?р?х?сем | UTC – UTC+6 |
Интернет-доменсем | .eu (Европ?рлеш?) .su (Постсовет у?л?х?[2]) |
Ш?к?р хуласем | Мускав, Стамбул, Лондон Санкт-Петербург, Берлин, Париж |
К:?ут?антал?кри географи объекч?сем, алфавитпаК:Т?Р:ГЕО:Юлашки т?рлетни: п?р ?ул ытла каярах

Европа, — т?нче ен?, Азипе п?рле Еврази континентне к?рет. Лапт?к? п?т?м?шле 10 млн. км2, 727 миллион патнелле ?ын пур?нать. Й?ри тавра Атлантика океан?пе, ?ур??р П?рл? океан шыв?сем, тата в?сен шутне к?рекен тин?ссен шыв?сем вырна?н?.
Европа — ?утт?н п?р пай? ?ур??рти П?рл?, Атлантика океан?сен тин?с?семпе ??в?нать, 10 млн млн ях?н млн ях?н лапт?к пур. Азипе п?рле Еврази материк? пулса Т?рать, Европ?ри культура Х?велан??ри Азиатски культур?на п?рлештерес тата т?рл? географи анл?хне й?ркелес шайра Хир?? Т?рать.
Космос европи
Европ?ра пур?накансем 754 миллиона ях?н е ??р ?инчи хал?х?н 9 проценч?пе танлаша??? (2019). Хал?х х?в?рт та в?там ?с?м? т?нчери ытти континентсемпе танлаштарсан пыс?крах.
Европ?на ??н?рен Ч?ртсе Т?ратас Тапх?рта культура, экономика тата социалл? хускану сферисенче ?урт-й?р вит?м? пулса т?ч?. Европ?ра пур?накансем истори т?л?ш?нчен к?на мар, хал?х хушшинчи хальхи хутш?нусене тата ыйтусене ?нланма та кирл?. Европ?ра хальхи физкультура йышши ?ынсем чи малтанхи хут килсе кайни (Homo sapiens) 35 пин ?ул каялла палл?, 28 пин ?ул каялла вара, тен, пачах ?ухалн?. Европ?ра протоиндоевропейецсем тап?нни пир?н эр?чченхи 4-м?ш пин?улл?х пулса т?рать пир?н эр?ри баденски, Ямной тата Боевой пурт? культури килсе к?нипе ?ых?нн?. Авалхи пил?к хуларан Европ?ра т?т?шах ик? хула, ыттисем ви???ш?-Азире; Урбанизаци шай? тата Европ?ри Хал?х?н пурн?? шай? ытти материксемпе танлаштарсан пыс?крах пулн?. Европ?ри х?ш-п?р регионсенче урбанизаци Азири максимумсене хир?? 50% ?итн?. Авалхи Грецире Х?велан?? цивилизаци пу?ланн?, в?л этем историй?нче ?ит?н?сен т?пи пулса т?н?, в?л наук?ра, экономик?ра, этем гений?н производство в?й-х?вач?пе Т?нчене прогрессивл? тыт?м парнелен? (политик?н, наук?па культура ?ит?н?в?сенчен ытларах?ш? Европ?ри в?та??р тин?сре й?ркеленн? шух?шсемпе ?ых?нн?). Хал?хсене асл? ку?ару Европ?ри латинла ч?лхе системине й?ркелемелли т?п выр?н йыш?нн?, ун ник?с? ?инче Х?велан?? Европ?ри нумай ч?лхесем й?ркеленн?. Пир?н эр?чченхи X ?м?рте Европ?ра ??р ?инче пур?накансенчен ?урри пур?нн?, 1930-25 % (хал? 9 % ях?н), в?там ?м?рсенче христиан 95 проценч? Европ?ра пур?нн? (хал? христиансенчен нумай?ш? Европ?ра пур?нать), П?т?м промышленность XIX ?м?рте Европ?ра концентрациленн? (XXI ?м?рте — Европ?ра 80% ытла).
Европа пайланать:
[т?рлет | кодне т?рлет]Европ?н авалхи историй? ?инчен Европа историй? статьяра вулама пултарат?р.
Этимологи
[т?рлет | кодне т?рлет]Европа Европ?ри авалхи мифологин, финикия патшисен, Зевс в?рлан? тата Крит хулине турттарса кайн? патт?рсен яч?сене (?ав хуш?рах Европ?ри Эпитета Геройпа Та Деметрпа ?ыхланма пултарн?) калан?. ?ав ят м?нле пулса кайни, французсен лингвисч? П.Шантрен, палл? мар. Хальхи литератур?ра анл? сар?лн? этимологи гипотезисене тата античеств?лла (ыттисемпе танлаштарсан) с?нн?, анчах та тавлашулл? с?махсем пур: с?махран, п?р этимологи ?на грек тымар?сенчен (еврис) - сарлака та (опсис) - ку?, "сарлака ку?л?скер.?;
Чик?сем
[т?рлет | кодне т?рлет]
Европа т?нче пай?н яч?пе авалхи грек литературинче (Гомер?н Пифий Аполлон?н гимн?нче[3] Европа тесе ?ур??р Грецие ас?нн?) ?ук, Европ?на Милет Гекатей?н ???ре ?ырса к?тартни? к?некере (п. эрч. VI ?м?р?н в???нче) п?ррем?ш хут ас?нн?.
Авалхи грексем чи малтанах Европ?на Азирен Эгей тата Хура тин?ссемпе, Африк?ран — В?та??р тин?с?пе уйр?лса т?ракан материк тесе шутлан?. Каярах, Европа — ?ав тери пыс?к континент?н (хал? ?на Еврази те???) п?ч?к пай? пулнине ?нланса илсен, авалхи авторсем Европ?н тух??ри чиккине Тан шыв?пе (?ак?н пеккисем Полибий?н тата Страбон?н пулн?) туртн?. ?ак й?ла ик? пин ?ул т?ршш? ху?аланн?. С?махран, Меркатор ?ырнипе, Европа чикки Тан т?р?х пырать, ун?н ??лку??нчен — т?рр?н ?ур??релле Шур? тин?се ?ити каять[4].
XV ?м?рте Европа христианл?х т?нчин синоним? пулса т?н?, анчах та хальхи в?х?тра христиансенчен нумай?ш? ун территорий?нче пур?нать. XIX ?м?рте п?т?м т?нчери пром??л?х Европ?ра пулн?; паян вара чылай продукцие материк тулаш?нче т?ва???.
В. Н. Татищев 1720 ?улта Европ?н тух?? чиккине Урал т?в?н хысак?пе, малалла Яик шыв? (хальхи Урал) т?р?х Каспи тин?сне юхса к?риччен туртма с?нн?. Май?пен ??н? чик?не Ра??ейре , кайран тулаш?нче те, пур? те йыш?на???. Хал? Европа чиккине ?апла хун?: ?ур??рте — ?ур??р П?рл? океан?пе; ан??ра — Атлантика океан?пе; к?нт?рта — В?та??р, Эгей, Мрамор, Хура тин?ссем урл?; тух??ра — Урал т?в?н тух?? т?вайккипе, Мугоджар т?в?пе, Эмба шыв?пе Каспи тин?с?пе, унтан Кума тата Манычпа (Кума-Маныч лак?м?нче) Тан варри патнелле (с?махран, энциклопедисемпе кил?ш?лл?: Пыс?к совет энциклопедий?[5] тата Британника энциклопедий?[6]) е, сайрарах, Кавказ хысак?пе Хура тин?се ?ити[7][8]). Европ?па Ази чиккин малашнехи чик? й?рри Хура тин?спе Хура ти?с?н пыр?семпе пынине м?нпур ??лку?сенче ?ир?плетн?. Европа йышне ?аплах ?ыв?хри утравсемпе архипелагсем к?ре???[5], ?ав в?х?трах, Турци ?ыран?нчи Анатоли тавраш?нчи Греци утрав?сем Ази шутне к?ре???.

Ас?нн? лару-т?р?ва пула Азербайджана[9] тата Грузие[10] Европа патшал?х?сен йышне чи малтан политика, экономика тата культура шух?ш?сене шута илсе к?ртн?.
Европе ?умне х?шп?р контекстсенче материк тулаш?нчи патшал?хсене тата территорисене к?ртме пултара???, енчен те в?сем Европ?па политик?ра, экономик?ра тата культур?ра тач? ?ых?нн? пулсан.
Истори
[т?рлет | кодне т?рлет]Европ?ра ?ынсем нумай пур?нн?. Европ?на п?р ?ын ??тан килн?, тавлашулл?. Европа этемл?хе ?уралмалли выр?н пулман. Европ?на Индирен п?ррем?ш гоминидсем килни ?инчен версисем пур. Анчах та чи малтанах шух?шласа к?ларн? Гипотеза В?л Африк?ран Малти Ази урл? гоминдсем килесси ?инчен. ?ак? виллафранк в?х?т?н варринче пулса иртн? тесе п?т?млет? те пур (188 куна к?тартман). Homo sapiens Европ?па Х?велан?? Азине неандерталь ?ыннисем выр?на?н?.
П?т?м Европ?на гейдельберг ?ынни тата ун?н т?р? й?х? недерталец тесе шутлан?, ?итменнине тата в?л европ?ри климат патне специализацилен? форма шутланн?.
Европ?ра хальхи физкультура йышши ?ынсем чи малтанхи хут килсе кайни (Homo sapiens) 35 пин ?ул каялла палл?, 28 пин ?ул каялла вара, тен, пачах ?ухалн?.
Пир?н эр?чченхи 4-м?ш пин ?ул хушши европ?ра протоиндоевопейецсем тап?нни Баден, Ямной тата Боевой пурт? культури кур?ннипе ?ых?нн?.
В?та??р Тин?с?н тух?? пай?нче Авалхи Грецире европ?ри цивилизаци пу?ланн?. Хал?хсене асл? ку?ару Европ?ри латинла ч?лхе системине й?ркелемелли т?п выр?н йыш?нн?, ун ник?с? ?инче Х?велан?? Европ?ри нумай ч?лхесем й?ркеленн?.
Европ?ри ??ршывсем
[т?рлет | кодне т?рлет]?урутравсем
[т?рлет | кодне т?рлет]Утравсем
[т?рлет | кодне т?рлет]- Борнхольм
- Гренланди
- Ирланди
- Исланди
- Готланд
- Лесбос
- Корсика
- Кипр
- Крит
- Курессааре
- Мальорка
- Мальта
- Мен
- Ивиса
- Родос
- Сардини
- Сицили
- Хиос
- Хийумаа
- Эльба
Юханшывсем
[т?рлет | кодне т?рлет]К?л?сем
[т?рлет | кодне т?рлет]- Балатон
- Боден
- Венерн
- Веттерн
- Выртсъярв
- Женева
- Ильмень
- Инариярви
- Кески-Кейтело
- Лаго-ди-Гардо
- Ладога
- Мьеса
- Нясиярви
- Онега
- Оулуярви
- Охрид
- Преслa
- Пулавеси
- Селигер
- Сильян
- Снярдвы
- Стуравак
- Стуршен
- Топозеро
- Уддъяуре
- Чудское
- Шур?
Ас?рхавсем
[т?рлет | кодне т?рлет]- ^ Романова Э. П., Никишин А. М. и др. ЕВРОПА (выр.). Т?р?слен? 19 Раштав уй?х?н 2019. // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2017). Дата обращения: 30.11.2019.
- ^ Балти?умри патшал?хсемс?р
- ^ Гимны Гомера II 73 = II 113; Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. В 3 т. Т. 1. М., 2001. С. 565
- ^ Мурзаев Э. М. Где же проводить географическую границу Европы и Азии? Изв. АН СССР, сер. геогр., 4, 1963.
- ^ 1 тата 2 Ошибка: не задан параметр Шаблон:Para в шаблоне {{публикация}}. — Советская энциклопедия.
- ^ Британника. Европа. Т?р?слен? 19 Раштав уй?х?н 2019.
- ^ Энциклопедия Ларусса. Европа (фр.). Т?р?слен? 19 Раштав уй?х?н 2019.
- ^ National Geographic Atlas of the World (7th ed.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 0-7922-7528-4. (стр. 68, 90)
- ^ При проведении границы по Главному Кавказскому хребту в Европе оказывается расположена северо-восточная часть Республики Азербайджан
- ^ При проведении границы по Главному Кавказскому хребту в Европе оказываются расположены такие части территории Грузии, как верховья Терека, верховья Аргуна (часть Хевсуретии), Тушетия
Ка??сем
[т?рлет | кодне т?рлет]![]() |
Африка | В?там · Х?велтух?? · ?ур??р · К?нт?р · Х?велан?? | |
---|---|---|---|
![]() |
Америка | Кариб · В?там · Латтин · ?ур??р · К?нт?р | |
![]() |
Ази | В?там · Х?велтух?? · ?ур??р · К?нт?р · К?нт?р-х?велтух?? · Х?велана? | |
![]() |
Европа | В?там · Х?велтух?? · ?ур??р · К?нт?р · Х?велан?? | |
![]() |
Океани | Австрали · ??н? Зеланди · Меланези · Микронези · Полинези | |
| |||
![]() |
Полюссем | Арктика · Антарктика | |
![]() |
Океансем | Л?пк? · Атлантика · Инди · ?ур??р П?рл? · К?нт?р |